Gainsborough, Lincolnshire

William Hickman’s moeder, Rose, was een opmerkelijke vrouw, die op haar 85ste haar levensverhaal zelf op papier zette. Ze werd in 1535, tijdens het koningschap van Hendrik VIII van Engeland, geboren als Rose Locke en ze groeide op als een toegewijd protestant. Ze trouwde met Anthony Hickman, een in Londen gevestigde handelaar en avonturier die, met haar broer Thomas Locke als partner, naar verre oorden in de zuidelijke en zuidoostelijke delen van de wereld reisde. Hun pionierende handelsreizen zijn vastgelegd door de geograaf Hakluyt.

Toen de dochter van Hendrik VIII, Maria I, in 1553 de troon besteeg, maakte ze haar vaders hervormingen van de kerk ongedaan en voerde ze het katholicisme opnieuw met geweld in. Ze wilde dat de Paus in Rome weer het hoofd van de Engelse Kerk werd. Rose, Anthony en Thomas hielpen de protestanten in het geheim, en boden onderdak aan voortvluchtige mensen, onder wie de oprichter van de Presbyteriaanse kerk, John Knox. Geschrokken van de arrestatie en eenzame opsluiting van de mannen in de beruchte Fleet Prison in Londen ontsnapte Anthony na zijn vrijlating en vluchtte hij naar Antwerpen.

Rose was in verwachting van haar eerste kind, en kon niet met hem meereizen. Toen de baby geboren werd, sloeg ze al haar huishoudelijke spullen op in het huis van een vriend en nam ze alleen haar kind mee, en een groot donsbed dat ze onderin het oude schip legde dat haar naar Antwerpen zou brengen. Over het schip zei de meester:

“Als God ons een spoedige vaart geve, zal zij nooit meer ter zee gaan.”

De oversteek duurde vijf dagen, over een onstuimige zee.

Rose wist in Engeland een volledig katholieke doop voor haar eerste kind te omzeilen door de suiker die ze voor het ritueel moest meenemen te vervangen door zout. In Antwerpen was de kerk ook katholiek, maar de aanbidding vond plaats in de kathedraal, met een grote congregatie, en hun afwezigheid werd niet opgemerkt. Toen haar tweede kind werd geboren, wist Rose wederom een katholieke doop te ontwijken. Hun huis had twee deuren die naar twee verschillende straten leidden, en ze liet de buren geloven dat ze via de andere deur naar de doop was gegaan.

Er was een kapel voor Engelse handelslieden en hun familie, maar de gouverneur van de kleine Engelse gemeenschap kneep een oogje dicht voor de Hickmans, en liet hun weten dat hij weliswaar een blaffende, maar geen bijtende hond was.

Tijdens de regeerperiode van Koningin Maria van Engeland bad Rose vaak vurig tot God om of haar, of de koningin van de wereld af te nemen. Toen Maria in 1558 stierf, konden de Hickmans weer terug naar Engeland. Rose verkondigde trots dat ze tijdens Maria’s heerschappij nooit aanwezig was geweest bij enige pauselijke mis of andere afgodsdiensten. Rose was nog springlevend tijdens de jaren waarin de Separatistenkerk in Gainsborough gevormd werd, en heeft zonder twijfel invloed gehad op haar zoons houding ten opzichte van religieuze vrijheid. Op 22 november 1613 werd ze in de Parish Church (Parochiekerk) in Gainsborough begraven.

William Hickman

William was als baby een religieuze banneling, en als zoon van vastberaden en vrijdenkende ouders leerde hij tijdens zijn opvoeding waarde te hechten aan religieuze vrijheid. In 1596 was de klasse van de handelaren, waartoe William behoorde, sterk in opkomst in Engeland dankzij de enorme groei van de handel in Europa en de ontwikkelende nieuwe koloniën. Veel handelaren werden rijker dan de traditionele aristocraten, wier inkomens vaststonden en wier levensstijl en verplichtingen de Koningin en haar krijgsmacht financieel zeer zwaar vielen.

William leefde in Londen toen Lord Burgh met de Londense woekeraars onderhandelde over leningen, en dat gaf hem de perfecte positie om zijn eigen landhuis en landgoed te verwerven – net als veel van zijn medehandelaren.

De Separatisten van Gainsborough

John Smyth

John Smyth was van 1600 tot 1602 predikant in Lincoln, maar werd daar na twee jaar afgezet door de Bisschip van Lincoln vanwege zijn ongebruikelijke doctrines en zijn vasthoudendheid in het prediken van zijn Puriteinse opvattingen die hij sinds zijn vroege jaren aan de universiteit van Cambridge had ontwikkeld.

Daarop verhuisde hij als predikant naar Gainsborough. Zijn dochter Chara werd in 1603/1604 in de doopsgezinde kerk van Gainsborough gedoopt, gevolgd door Sara in maart van het jaar 1605/1606. Later dat jaar verliet hij de Anglicaanse Kerk om zich bij de Separatisten aan te sluiten.

John Smyth kreeg de kans om op zijn eigen manier te prediken in de Old Hall, onder de bescherming van de nieuwe heer van het landhuis, William Hickman, die zich niets aantrok van de publieke opinie of de intimidatie door de bisschop.

Maar aan de hoop op religieuze vrijheid die mensen als John Smyth en Richard Clifton koesterden, kwam in 1604 een einde. De nieuwe koning James vreesde een kerk zonder bisschoppen, want hij voorzag een tijd waarin er geen bisschoppen meer zouden zijn – en dus geen koning. Hij dreigde:

“Bisschoppen zullen de Kerk leiden. Ik zal ze laten conformeren, of ik zal ze het land uitjagen – of erger.” Hij verbood religieuze privébijeenkomsten en zette geestelijken die weigerden zich aan te passen, af. De Separatisten stonden zwaar onder druk.

In deze periode had John Smyth al een grote congregatie van zestig tot zeventig mensen, die in het geheim bij elkaar kwamen in Gainsborough Old Hall, dankzij de welwillende William Hickman. Leden kwamen uit de stad en de omliggende gebieden, zoals het eiland Axholme, Retford, Worksop, Broxtowe Hall, Scrooby, Sutton, Mattersey, Sturton le Steeple en North Wheatley.

In 1606 scheidden ze zich officieel af van de staatskerk. Later dat jaar splitste de congregatie van Gainsborough in twee groepen. De kleinste groep kwam nu dichter bij huis bijeen, aan de andere kant van de rivier de Trent, onder leiding van de gelijkgezinde prediker Richard Clyfton, de voormalige rector van Babworth.

Met de Bijbel als gids zwoeren de Separatisten van Gainsborough:

“Wij zweren aan God en aan elkaar te zullen treden op Zijn paden zoals ons reeds of toekomstig bekend, volgens ons beste streven, wat het ook koste, met de Here aan onze zijde.”

Wat het hun kostte, was veel tegenspoed, verdriet en, uiteindelijk, hun thuis en hun vaderland.

Tegen 1606 had Scrooby Richard Clyfton als prediker, John Robinson als Teacher (Leermeester) en William Brewster als Elder (Oudste). De grote congregatie, inclusief William Bradford, kwam heimelijk bijeen in Scrooby Manor House, waar Brewster hen liefdevol ontving.

Ze bleven daar bijeenkomen gedurende de lente en zomer van 1607, maar hun activiteiten werden gerapporteerd en in September verloor Brewster zijn overheidsfunctie als postmeester. De congregatie werd vervolgens van alle kanten opgejaagd en vervolgd. Brewster en drie anderen werden ook bejegend door de Aartsbisschop van York, de eigenaar van Scrooby Manor, en werden in York gevangengezet en beboet. Sommigen werden in de gevangenis opgesloten, anderen werden in hun huizen lastiggevallen en dag en nacht in de gaten gehouden, en de meesten waren genoodzaakt te vluchten en huis en haard te verlaten. De Separatisten van zowel Scrooby als Gainsborough besloten toen Engeland te verlaten en ze begonnen hun eigendommen te verkopen.

Ontsnapping naar Nederland

De ontsnapping van de congregatie van Gainsborough

De Separatisten stonden onder druk om zich aan te passen. Op William Hickman werd door de Bisschop van Lincoln druk uitgeoefend omdat hij John Smyth toestond te prediken. Zonder vergunning konden ze niet legaal emigreren, en een vergunning konden ze niet krijgen, dus glipten John Smyth en tenminste veertig van zijn volgers uit Gainsborough stilletjes weg en verdwenen ze eind 1607 of begin 1608 uit de stad.

Hoe ze zijn vertrokken, is niet duidelijk, maar het zou relatief simpel zijn geweest om in de stadshaven aan boord van een binnenvaartschip te sluipen om zo naar Hull te reizen en daar vervolgens met een koopvaardijschip mee te zeilen. Ze doken weer op in Amsterdam, waar ze zich bij zo’n 300 andere Engelse verbannen Separatisten, de Ancient Brethren (Oude Broeders), aansloten. Tijdens de ontsnapping waren John Smyths dochters, onlangs nog in de Parochiekerk gedoopt, allebei nog baby’s.